Rozwód i jego wpływ na rodzinę
Rozwód w większości przypadków, poza alimentami niesie za sobą wiele przykrych konsekwencji dla całej rodziny. Dzieci rozwiedzionych rodziców mają znacznie większe trudności w samorealizacji i adaptacji. Mają one więcej problemów zdrowotnych i są trzykrotnie bardziej narażone na problemy psychologiczne. Według badań naukowych, wpływ rozwodu rodziców na dzieci jest ogromny. 25% dzieci z rozwiedzionych rodzin ma problemy społeczne, emocjonalne i psychologiczne, w porównaniu z 10% dzieci z pełnych rodzin.
Rozwód a obowiązek alimentacyjny
Najpowszechniejszą formą obowiązku alimentacyjnego jest utrzymanie dzieci przez rodziców. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, rodzice są zobowiązani do wypłaty świadczenia alimentacyjnego na rzecz dziecka, które nie jest jeszcze w stanie samodzielnie się utrzymać. Wyjątkiem jest sytuacja, w której dochód z majątku dziecka jest wystarczający na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci nie wygasa z chwilą osiągnięcia przez dziecko pełnoletności lub zakończenia przez nie nauki. Trwa on do czasu uzyskania przez dziecko niezależności. Oznacza to, że rodzice są zobowiązani do alimentacji nieletniego dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, jak również dorosłego dziecka w wieku pełnoletności.
Czy podczas rozprawy rozwodowej może toczyć się odrębna sprawa o alimenty?
Odpowiedzią na wskazane pytanie jest analiza art. 445 k.p.c.. Z jego treści wynika bezpośrednio, że w toku trwania postępowania rozwodowego, bądź o separację, nie jest możliwe wszczęcie dodatkowego postępowania o alimenty. Uzasadnienie tego przepisu jest bardzo proste. Sąd w toku postępowania o rozwód oraz separację zobowiązuje się do badania także istnienia obowiązku alimentacyjnego oraz jego wysokości. Stąd też ustawodawca przewiduje, że nie ma już potrzeby wszczynania dodatkowego postępowania w tym zakresie.
W tym miejscu pojawia się zatem pytanie – a co z postępowaniem o alimenty, które zostało wszczęte przed sprawą rozwodową (bądź o separację)? Także w tym przypadku ustawodawca wprost określił sposób postępowania (art. 445 § 2 k.p.c.). W takim przypadku dochodzi z mocy prawa do zawieszenia postępowania o alimenty do czasu rozpoznania sprawy rozwodowej. Co ważne, jeśli w toku postępowania o alimenty doszło do wydania postanowienia o zabezpieczeniu, pomimo zawieszenia jest ono wiążące i wykonalne, do czasu zakończenia postępowania rozwodowego i określenia obowiązku alimentacyjnego.
Alimenty na dziecko – komu i jak długo?
Obowiązek alimentacyjny w stosunku do dzieci w Polsce powstaje z reguły do 18. roku życia lub do czasu ukończenia przez dziecko nauki w szkole, nie dłużej niż do 25 roku życia. Wyjątek stanowi zapewnienie opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym, które nie jest w stanie utrzymać się. Czas trwania zobowiązania alimentacyjnego w Polsce może być określony przez sąd. Sąd na wniosek bada zasadność zobowiązania alimentacyjnego. Powyższe okoliczności mogą stanowić podstawę do jego uchylenia. Alternatywą dla sprawy sądowej może być umowa pomiędzy stronami.
Czym są potrzeby dziecka i w jaki sposób warunkują wysokość przyznawanych mu alimentów po rozwodzie?
Sąd dokonując badania wysokości należnych alimentów, obok wskazanych możliwości zarobkowych i majątkowych rodzica, bierze także pod uwagę uzasadnione potrzeby dziecka. Potrzeby dziecka determinują wydatki, jakie muszą zostać poczynione, aby zapewnić mu utrzymanie na dotychczasowym poziomie. Badając potrzeby dziecka, bierze się pod uwagę szereg okoliczności, które wpływają na ich wysokość. Inne będą potrzeby nastolatka w wieku 13 lat, a inne 4 – letniego dziecka. W praktyce sądowej powszechnie przyjmuje się, że wraz z wiekiem, zyskiwaniem samoświadomości przez dziecko, rozwojem jego indywidualnych potrzeb oraz zainteresowań, rosną też jego potrzeby, a tym samym koszty utrzymania.
Dodatkowo trzeba brać pod uwagę także okoliczności, które niezależnie wpływają na podwyższenie kosztów zaspokajania potrzeb małoletniego. Przykładem może być np. przewlekła choroba, konieczność rehabilitacji, hospitalizacji, czy leczenia. W takich sytuacjach potrzeby dziecka wymagają stosunkowego zwiększenia obowiązku alimentacyjnego ze względu na ich zwiększenie.
Finalnie należy wskazać, że potrzeby dziecka determinuje także poziom życia jego oraz rodziców. Zdarza się, że dziecko przed rozwodem miało możliwość kupowania markowych ubrań oraz obuwia, oraz oddawało się licznym pasjom (np. regularne narciarstwo, jazda konna itd.). Określając obowiązek alimentacyjny, Sąd powinien dążyć do utrzymania takiego stanu rzeczy. Dlatego określane w takim przypadku alimenty powinny uwzględniać dotychczasowy poziom życia dziecka.
Jak zdolności zarobkowe i majątkowe wpływają na wysokość alimentów na dziecko?
Odpowiadając na wskazane pytanie, konieczne jest na wstępie wyróżnienie i wytłumaczenie pojęcia zdolności zarobkowej oraz sytuacji majątkowej.
Zdolności zarobkowe często błędnie są utożsamiane z kwotą uzyskiwanych zarobków z tytułu zatrudnienia. Należy wskazać jednak, że nie jest to do końca definicja prawidłowa. Sądy, badając zdolności zarobkowe rodzica do płacenia alimentów, uwzględniają nie tylko jego obecne zatrudnienie i wysokość dochodów. Coraz częściej Sąd bada także uprawnienia, zdolności czy umiejętności danej osoby. Stara się też określić ile realnie dana osoba mogłaby zarabiać, przy dołożeniu należytej staranności, stosownie do swych sił umysłowych i fizycznych. Tym samym może się okazać, że w toku postępowania Sąd podejmie uzasadnione przypuszczenie, że osoba zobowiązana np. zarabia poniżej swoich faktycznych możliwości i określi alimenty w wysokości większej, aniżeli wynikałoby to z podawanych zarobków. Fakt zaniżania zarobków na umowie jest niestety praktyką dość często stosowaną. Tylko zastosowanie opisanej wyżej metody pozwala na realne określenie alimentów, z uwzględnieniem faktycznych możliwości zarobkowych zobowiązanego rodzica.
Zdolności majątkowe jako ogół dóbr
Zdolności majątkowe natomiast to ogół dóbr zgromadzonych przez zobowiązanego, mających realną wartość pieniężną. Przykładem takiej zdolności majątkowej może być np. fakt posiadania kilku nieruchomości, zgromadzonych znacznych środków pieniężnych na rachunku bankowym. Sąd określając obowiązek alimentacyjny, nawet w obliczu braku zatrudnienia zobowiązanego, może stwierdzić, że rozmiar jego majątku pozwala na łożenie w określonej wysokości na rzecz zobowiązanego. W tym przypadku Sąd może brać pod uwagę możliwość sprzedaży któregoś z przedmiotów majątku, na potrzeby regulowania obowiązku alimentacyjnego.
Powyżej wskazane zdolności zarobkowe oraz zdolności majątkowe wzajemnie na siebie oddziałują. Często może zdarzyć się, że analiza zdolności zarobkowych nie pozwala na określenie alimentów w wysokości odpowiadających potrzebom uprawnionego dziecka. W takim wypadku warto przeanalizować także sytuację majątkową takiej osoby. Nieraz spotkałem się w mojej praktyce z sytuacją, gdy w toku postępowania sądowego u osoby, która deklarowała ciężką sytuację zarobkową. Następnie dochodziło do ujawnienia zgromadzonych na rachunku bankowym znacznych oszczędności, bądź innego wartościowego majątku. Wskazane środki, bądź majątek pozwoliłby na zaspokajanie potrzeb alimentacyjnych uprawnionego. W takiej sytuacji Sąd określa obowiązek alimentacyjny przy uwzględnieniu tego majątku.
Co bardzo ważne, wskazane zasady mogą dotyczyć nie tylko osoby zobowiązanej do alimentacji, ale także drugiej osoby, pod której pieczą małoletnie dziecko pozostaje. Sąd może przy określaniu obowiązku alimentacyjnego uwzględnić np. o wiele lepszą sytuację ekonomiczną rodzica, pod którego pieczą dziecko pozostaje i na tej podstawie określić niższe alimenty od rodzica będącego w gorszej sytuacji ekonomicznej. Opisana sytuacja nie jest regułą. Musi dochodzić do znacznej dysproporcji majątkowej pomiędzy rodzicami.
Zwolnienia z obowiązku alimentacyjnego
Istnieją okoliczności, w których nie ma potrzeby orzekania w sprawie świadczeń alimentacyjnych. Powodem podjęcia takiej decyzji przez sąd może być stwierdzenie, że dziecko będzie w stanie zaspokoić swoje własne potrzeby, uzyskując dochód z własnego majątku. Innym założeniem jest udowodnienie, że optymalnym źródłem utrzymania dziecka mogą być fundusze ze sprzedaży rzeczy, które do niego należą. Okoliczność ta wymaga jednak każdorazowo zgody sądu opiekuńczego. Ani małoletni, ani rodzic nie mogą sami rozporządzać tym mieniem (a więc między innymi sprzedać), ponieważ jest to działalność wykraczająca poza zakres zwykłego zarządu dziecka.
Maciej Zieliński Adwokat
https://zielinski-adwokat.pl/
