Kwestie dotyczące wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców uregulowane zostały w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (zwanego dalej k.r.o). Zgodnie z regulacją zawartą w treści art. 93 § 1 k.r.o. władza rodzicielska przysługuje, co do zasady obojgu rodzicom. Wyjątki stanowią sytuacje, w których władza rodzicielska nie przysługuje rodzicowi, który nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub gdy władza rodzicielska została mu zawieszona.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy zawiera również unormowania dot. sprawowania władzy rodzicielskiej rodziców żyjących w rozłączeniu.
K.R.O. a pozostawanie w rozłączeniu
Obecne przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie definiują pojęcia „pozostawania w rozłączeniu”. Nie ma jednak wątpliwości, że dotyczy to rodziców niepozostających w związku małżeńskim (byli małżonkowie, partnerzy, którzy nigdy małżeństwem nie byli lub nie mieszkali razem). Dodatkowo również i tych, którzy co prawda pozostają w związku małżeńskim, ale żyją w rozłączeniu (małżonkowie w separacji faktycznej). Pod pojęciem pozostawania w rozłączeniu należy rozumieć wszystkie te sytuacje między małżonkami lub partnerami, które powodują, że nie prowadzą oni już wspólnego gospodarstwa domowego i żyją oddzielnie. Fakt jednak, że rodzice żyją w rozłączeniu, nie musi mieć wpływu na wspólne wykonywanie przez nich władzy rodzicielskiej. Tym bardziej, że przepisy prawa stwarzają taką możliwość.
Harmonijne wykonywanie władzy rodzicielskiej przez rodziców pomimo ich rozłączenia nie powoduje konieczności ingerencji sądu w sposób wykonywania władzy rodzicielskiej. Ingerencji sądu wymaga natomiast sytuacja, w której pomiędzy rodzicami istnieje spór co do sposobu jej wykonywania.
Sposób wykonywania władzy rodzicielskiej
W takich sytuacjach sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób wykonywania władzy rodzicielskiej. Pozostawienie pełnej władzy rodzicielskiej rodzicom żyjącym w rozłączeniu jest możliwe wtedy, kiedy będą oni potrafili się porozumieć co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Dodatkowo sądowi powinni przedstawić pisemne porozumienie, w którym określone zostaną zasady wykonywania władzy rodzicielskiej oraz kontaktów z dzieckiem. Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawione mu porozumienie jest zgodne z dobrem dziecka.
W braku porozumienia, sąd uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.
Zasady wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej
Porozumienie zawierane między rodzicami dotyczące zasad wspólnego wykonywania przez nich władzy rodzicielskiej musi spełniać kilka podstawowych warunków. Rodzice muszą je uwzględnić, określając łączące ich zasady. Po pierwsze, zgodnie z brzmieniem przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego porozumienie zawarte pomiędzy rodzicami ma rozstrzygać o dwóch elementach- o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Użyty w przepisie spójnik „i” oznacza, że musi ono odnosić się do obu wskazanych wyżej kwestii. W praktyce określenie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej może nastąpić poprzez: wskazanie w porozumieniu miejsca stałego pobytu dziecka, zakresu wspólnego podejmowania decyzji dotyczących dziecka, zasad wychowawczych czy możliwości uczestniczenia w praktykach religijnych.
- wskazanie w porozumieniu miejsca stałego pobytu dziecka
- zakresu wspólnego podejmowania decyzji dotyczących dziecka
- zasad wychowawczych
- możliwości uczestniczenia w praktykach religijnych
Określenie zasad utrzymywania kontaktu z dzieckiem może natomiast dotyczyć:
- sposobu zapewnienia osobistych kontaktów dziecka z krewnymi każdego z rodziców (np. terminów spotkań z dziadkami),
- wskazania terminów i miejsc spotkań w czasie roku szkolnego, w okresie wakacji i ferii,
- wskazania zasad spędzania szczególnych dla dziecka i rodzica dni np. świąt, urodzin dziecka,
- wskazanie terminów i sposobu komunikacji z dzieckiem w czasie pobytu u drugiego rodzica.
Ustalona przez rodziców treść porozumienia, musi mieć formę pisemną. Dzięki temu intencje rodziców są możliwe do jednoznacznego odtworzenia przez sąd. Równocześnie w pewien sposób zapewniają rodzicom trwałość dokonanych przez nich ustaleń. Nie można jednak wykluczyć sytuacji, że treść uzgodnionego wcześniej między rodzicami ustnego porozumienia zostanie przekazana sądowi „do protokołu” w czasie rozprawy. Jest to jednak sytuacja o tyle niekorzystna, że rodzi niebezpieczeństwo, że któraś ze stron w chwili rozprawy wycofa się z poczynionych ustnie ustaleń.
Treść porozumienia podlega kontroli
Treść zawartego przez rodziców porozumienia podlega kontroli sądowej. Bada on czy porozumienie zawiera niezbędne elementy dotyczące wykonywania władzy rodzicielskiej. Badane jest również to, czy jest ono zgodne z dobrem dziecka, oraz czy uwzględnia zasadę wspólnego wychowywania się rodzeństwa. Jeśli jednak nie jest ono zgodne z dobrem dziecka, sąd bada dlaczego.
W przypadku, gdy treść porozumienia ustalonego przez rodziców narusza którąkolwiek z ww. przesłanek lub z innych przyczyn jest niezgodna z prawem. Sąd opiekuńczy ma prawo odmówić pozostawienia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Następnie rozstrzyga samodzielnie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej.
Istnieją też sytuacje, gdy rodzice z jakichś powodów nie przedstawili sądowi wyżej opisanego porozumienia. Wtedy sąd kierując się dobrem dziecka może orzec o wykonywaniu władzy przez obojga rodziców. Treść orzeczenia sądowego będzie rozstrzygać wszystkie kwestie związane z wykonywaniem tej władzy.
W ramach wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców żyjących w rozłączeniu istnieje możliwość ustanowienia tzw. pieczy naprzemiennej. Polega ona na takim ukształtowaniu zasad wykonywania władzy rodzicielskiej. Dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzającym się czasie np. po tygodniu.
Jej ustanowienie możliwe jest zarówno w treści porozumienia zawartego między rodzicami. Jeśli zaś rodzice nie sporządzili porozumienia, może być zarówno w orzeczeniu sądu.
Bez względu na podstawę ustalenia tzw. pieczy naprzemiennej najistotniejsze w niej jest określenie dwóch spraw. Są nimi: w jakich okresach (tygodniach, miesiącach, konkretnych dniach) i u którego z rodziców dziecko będzie w tych okresach przebywało. Określając czas, w którym dziecko przybywać będzie u danego rodzica, zasadnym jest określenie zasad kontaktów z dzieckiem rodzica, z którym dziecko nie przebywa.
