Pierwsze objawy zaburzeń integracji sensorycznej widoczne są od urodzenia dziecka. Mama noworodka z nadwrażliwością dotykową zauważy utrudnienia w karmieniu, dziecko będzie się prężyć i odginać. W późniejszym okresie rozwojowym zauważymy określone preferencje żywieniowe np. preferowanie określonych konsystencji pokarmów – nieakceptowanie papek, budyniów, zup, kasz i inne. Z podwrażliwością słuchową dziecko będzie wymagało optymalnych warunków środowiskowych w postaci idealnej ciszy do spania, czy przejawiania gwałtownych reakcji na niespodziewane dźwięki. Brak poprawnej realizacji rozwoju motorycznego np. raczkowania, pełzania może świadczyć o przetrwałych odruchach, z którymi również pracujemy na terapii integracji sensorycznej.
Czym jest integracja sensoryczna?
Sensory integration znaczy tyle, co integracja zmysłowa. Zintegrowane zmysły dotyczą dróg wstępujących i zstępujących (aferentnych i eferentnych). Są odpowiedzialne za przesyłanie bodźca nerwowego pomiędzy układem nerwowym i receptorami odpowiedzialnymi za odbiór wrażeń zmysłowych i reagowania na nie. Ma to swoje odzwierciedlenie w zachowaniach dziecka w życiu codziennym.
Przykładowo dziecko nadwrażliwe słuchowo rejestruje więcej wrażeń z poziomu tego zmysłu niż człowiek bez nadwrażliwości. Normalnie na poziomie nieświadomym osoba przeprowadza selekcję wrażeń. W rezultacie nie zwraca ona uwagi na zakłócające wrażenia słuchowe typu praca pralki, czy tykanie zegara (habituacja). Nie odczuwa też tak mocno doznań związanych ze słuchem. Inaczej jest w przypadku człowieka z nadwrażliwością słuchową. Będzie zwracał uwagę na rozpraszające dźwięki zegara na ścianie w klasie szkolnej, szepty, szuranie, mlaskanie, tramwaj czy szum samochodów. Dodatkowo przejawi wzmożoną reakcję na niespodziewany dźwięk w formie zatykania uszu, napadu agresji, krzyku wszystkiego, co doprowadzi do przerwania bodźca, a co w przeszłości doprowadziło do jego zakończenia.
Dlatego wczesna interwencja w przypadku zaburzeń integracji sensorycznej przyniesie lepsze rezultaty. Nie tylko z powodu wzmożonej do piątego roku życia plastyczności mózgu, ale również z powodu mniejszego repertuaru wypróbowanych przez dziecko strategii radzenia sobie z problemem w sposób nieakceptowany społecznie tj. krzyk czy bicie innych. Terapia Integracji Sensorycznej, SI ma za zadanie zintegrowanie zmysłowe, czyli doprowadzenie do płynnego współdziałania zmysłowego, doprowadzenie do zrównoważonej pracy zmysłowej, co udaje się z wielkim powodzeniem osiągnąć, przy czym miara sukcesu jest tutaj poprawa funkcjonowania w środowisku nie tylko podczas samej terapii SI w gabinecie.
Jak przejawiają się zaburzenia sensoryczne u dzieci?
Zachowania przejawiane przez dziecko wynikające z zaburzeń integracji sensorycznej mogą przybierać następujące formy:
Zaburzenia koncentracji, kiedy dziecko przejawia dużą niezorganizowaną przerzutność uwagi. Stanowią one dużą przeszkodę w rozwoju poznawczym i utrudniają nabywanie nowych umiejętności z poziomu np. liczenia, logicznego myślenia, pamięci roboczej, czytania. Objawia się to wysoce niezorganizowanym zachowaniem, kiedy dziecko nie potrafi się dłużej skupić na danej czynności, nie tylko zadaniowej. To tak jakby dziecko szukało wciąż nowych doznań i nigdy nie zaspokajało swoich potrzeb. Mamy do czynienia nia z takim zachowaniem np w przypadku zaburzeń integracji sensorycznej z poziomu czucia głębokiego, kiedy bardzo widoczne staje się zapotrzebowanie na poszukiwanie bodźców sensorycznych typu skakanie, bieganie, ciągły ruch.
Dzieci przejawiające agresję, która może być spowodowana potrzebą unikania bodźców np. przy obronności dotykowej czy nadwrażliwości słuchowej. W takim wypadku dziecko podejmuje wypracowane działania prowadzące do zaprzestania występowania przeszkadzającego bodźca. Przykładowo, jeżeli mamy do czynienia z obronnością dotykową, po paru godzinach spędzonych wśród rówieśników w przedszkolu, doświadczając doznań z poziomu dotyku, których dziecko nie może kontrolować. Staje się zwyczajnie zmęczone ciągłym badaniem otoczenia pod tym kątem, kto podchodzi kiedy, a czy kolega, który mocno i niespodziewanie przytula, jest w bezpiecznej odległości, a może jest dwóch takich kolegów w grupie.
Podobnie to wygląda w przypadku nadwrażliwości słuchowej, czy zaburzeniach równowagi często występujących równocześnie. Trudności w osiąganiu dziecięcych umiejętności motorycznych i brak poczucia zadowolenia z dziecięcych aktywności typu zabawy na placu zabaw, w piaskownicy, w wodzie, podczas jazdy na rowerze. Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej prezentują się często jako dzieci wycofane, lękliwe, mające trudności w nawiązywaniu relacji rówieśniczych również jako dzieci niesłuchające, głośne, sprawiające problemy wychowawcze w przedszkolu i domu, wybuchowe oraz przejawiające niskie poczucie własnej wartości. Brak interwencji terapeutycznej w przypadku zaburzeń SI prowadzi do wypracowywania przez dziecko nieakceptowanych społecznie kompensacji zachowań, które mają pomóc w przezwyciężeniu napięcia czy frustracji, które się utrwalają i im dłużej dziecko korzysta z wymienionych powyżej rozwiązań, tym trudniej jest mu z nich zrezygnować. Zachęcam rodziców do konsultacji w przypadku niepokoju o rozwój własnego dziecka.
Jak pomóc dzieciom z zaburzeniami integracji sensorycznej?
Jak najszybciej wdrażając regularną terapię pod okiem terapeuty integracji sensorycznej.
Terapeuta SI to osoba o wykształceniu kierunkowym: pedagog specjalny, rehabilitant, logopeda bądź psycholog. W celu zdobycia uprawnień ukończyłam studia podyplomowe wraz z przygotowaniem praktycznym. Studia podyplomowe stały się dopełnieniem mojego wykształcenia kierunkowego, na którym zdobyłam wiedzę z poziomu pedagogiki, biomedyki, fizjonomii, psychologii, terapii i z wielu innych dziedzin np. prawnej czy antropologicznej.
Osobę pracującą z dziećmi powinna cechować chęć pracy w zawodzie, empatia, uczciwość i moralność, dodatkowo niezbędny jest dobry kontakt z dziećmi oraz umiejętność oceny potrzeb rozwojowych, na których bazuje prowadzona terapia, gdyż jasno obrany cel z poziomu SI można osiągnąć tylko przy współpracy z dzieckiem, które wykonuje je z własnej woli a żeby przeprowadzić trudne i wywołują niechęć ćwiczenia (np. z racji nadwrażliwości). Bardzo pomocne okazuje się wykorzystanie potencjału samego dziecka z jego najbliższej strefy rozwojowej. Przykładowo zapewnienie mu interesujących i rozwojowych zadań, dzięki którym zajęcia stają się okazją do twórczej zabawy dla dziecka. Dla terapeuty integracji sensorycznej spełniają zaś wszelkie kryteria dobrej terapii.
Jak długo trwa terapia integracji sensorycznej?
Nie jesteśmy w stanie jednoznacznie odpowiedzieć, ile będzie trwała terapia. Jest to spowodowane indywidualnymi różnicami rozwojowym samego dziecka. Dodatkowo dzieci przejawiają różne trudności rozwojowe z różnych poziomów funkcjonowania. Przynależą do różnych środowisk i rozwijają się we właściwym sobie tempie. Należy podkreślić duże znaczenie regularności spotkań terapeutycznych. Ma to duże znaczenie dla postępów terapii. Najlepiej, aby zajęcia odbywały się minimum raz w tygodniu, optymalnie dwa razy możliwie bez przerw. Widzimy różnice w osiąganych celach terapeutycznych, gdy terapia jest nieregularna.
Na czym polegają ćwiczenia integracji sensorycznej?
Ćwiczenia w terapii SI obejmują stymulację zmysłową oraz poprawę praksji. Polega ona na poprawie precyzyjności celowych ruchów zwiększenie siły mięśniowej oraz ćwiczenie koordynacji oko- ręka,oko- noga. Przez stymulację zmysłową rozumiemy pracę zadaniową angażującą zmysły człowieka. Należą do nich: zmysł równowagi, zmysł dotyku, zmysł czucia głębokiego (tj. z poziomu mięśni, ścięgien i stawów) czy zmysł słuchu.
Wykorzystywane w terapii ćwiczenia ich intensywność, jak i współpraca pomiędzy różnymi zmysłami równocześnie wyzwalają potencjał do rozwijania umiejętności. Przykładowo dziecko z nadwrażliwością słuchową oraz nadwrażliwością przedsionkową(problemy z równowagą) będzie miało proponowane ćwiczenia na platformach, czyli dużych huśtawkach. Podczas nich w zależności od wieku oraz możliwości percepcyjnych i intelektualnych, czyli potencjału, będzie wykonywało ćwiczenia wspierające rozwój poznawczy. Przykładowo siedmiolatkowi proponuję czytanie symultaniczno-sekwencyjne. Jest to bardzo przystępna metoda uczenia czytania. Czterolatkowi z zaburzeniem rozwoju mowy zalecam ćwiczenia lewopółkulowe. Mają wspierający wpływ na rozwój mowy z racji stymulacji bliskich okolic ośrodków mowy (oś. Broki i Wernickiego). Trzylatkowi z autyzmem analizę wzrokową i dopasowywanie. Usprawnia to podłoże do wprowadzenia komunikacji alternatywnej w przypadku braku lub znacznych utrudnień w rozwoju funkcjonalnej mowy.
Dodatkowo u dzieci z nadwrażliwością przedsionkową w trakcie terapii SI dużą wagę przykładam do wzmocnienia tzw. centrum. Są to mięśnie prostowników i zginaczy. Poprawić to może ogólną postawę oraz czucie własnego ciała, poprzez intensywną pracę mięśni także rąk i nóg. Dzieci z nadwrażliwością dotykową stymuluje się dotykowo różnymi fakturami i masażami również zalecanymi do pracy w domu przez rodziców.
Dlaczego w terapii SI są używane huśtawki?
Huśtawki, czyli platformy mają służyć stymulacji przedsionkowej oraz słuchowej z racji bliskiego położenia obu narządów. Bujanie ma dużą wartość terapeuryczną w przypadku nadwrażliwości słuchowej i przedsionkowej, jak również stymuluje czucie głębokie poprzez pracę mięśni centralnych. Gdy wykorzystujemy hamaki (zapraszam na fb Koralik Terapia Dziecka) w taki sposób, stymulujemy największy obszar czucia głębokiego w naszym ciele czyli brzuch. Dodatkowo obciążając dziecko kołderką obciążeniową, uzyskujemy dobry efekt wyciszający i przygotowujący do pracy zwłaszcza dzieci z podwrażliwością czucia głębokiego.
Należy pamiętać, że terapia SI nie jest zabawą i nie może być wykonywana samodzielnie przez rodziców w domu na podstawie obejrzanych filmików na Youtube. Zdarza się, że rodzice rezygnują z terapii, gdy pojawia się poprawa w rozwoju dziecka, proponując zajęcia na własną rękę. Integracja sensoryczna nie jest zabawą. Jest to ukierunkowane działania mające widoczny wpływ na funkcjonowanie umysłowe, neuronalne. Terapia powinna być prowadzona w kontrolowanych warunkach pod nadzorem wykwalifikowanego terapeuty SI. Tylko takie działania mogą przynieść długofalowe efekty. Są też warunkiem zintegrowania sensorycznego, którego miarą jest zrównoważone zachowanie i prawidłowy rozwój dziecka.
koralikterapiadziecka.pl
Alicja Antoniewicz
Pedagog Specjalny, Terapeuta Integracji Sensorycznej
