Pracownicze Plany Kapitałowe (dalej: PPK) wprowadzone zostały na podstawie ustawy z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych. Zgodnie z założeniami pracodawcy tworzą ustawy PPK w celu umożliwienia pracownikom systematycznego oszczędzania środków pieniężnych z przeznaczeniem na ich wypłatę po osiągnięciu przez pracownika 60 roku życia lub na inne cele określone w ustawie.
Jest to pierwszy program oszczędzania na przyszłość obowiązkowy dla pracodawców, a dobrowolny dla pracowników.
Ustawodawca nałożył na pracodawców obowiązek utworzenia PPK niezależnie od tego, na jakiej podstawie zatrudniają pracowników (umowa o pracę, umowy cywilnoprawne- zlecenie o dzieło, agencyjna czy umowa na pracę nakładczą). Dlatego w dalszej części artykułu bez względu na podstawę zatrudnienia wszyscy świadczący pracę nazywani będą zgodnie z ustawowym wskazaniem pracownikami. Jedynym kryterium decydującym o momencie utworzenia PPK w firmie jest wyłącznie liczba pracowników. W związku z powyższym ustawodawca przewidział niejako 4 fazy uruchamiania PPK w zależności od liczby zatrudnionych na dzień 1 stycznia 2019 r.
W pierwszej kolejności obowiązek dotyczył wszystkich tych pracodawców, którzy zatrudniali co najmniej 250 osób. Ci pracodawcy mieli obowiązek utworzenia PPK do 1 lipca 2019 r. Druga faza obejmowała pracodawców zatrudniających co najmniej 50 pracowników. Ci pracodawcy mieli obowiązek utworzyć PPK do dnia 1 stycznia 2020 r.). Trzecia faza obejmuje pracodawców zatrudniających co najmniej 20 osób ( ci pracodawcy muszą utworzyć PPK do dnia 1 lipca 2020 r. ). Ostatnia faza dotyczy podmiotów zatrudniających mniej niż 20 osób (czyli nawet 1 pracownika) oraz tzw. sektor finansów publicznych (czyli m.in. organy administracji rządowej, kontroli prawa, sądy, trybunały, jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, samorządowe zakłady budżetowe, samodzielne zakłady opieki zdrowotnej, uczelnie publiczne, państwowe i samorządowe instytucje kultury, NFZ, ZUS), gdzie pracodawca ma obowiązek utworzenia PPK do 1 stycznia 2021 r.
Pracodawca, który wbrew przepisom ustawy nie utworzy w wyżej wskazanych terminach PPK podlega sankcjom – karze grzywny w wysokości do 1.000.000 zł., a nawet w przypadkach określonych w ustawie karze pozbawienia wolności do lat 3.
Mimo, że program jest obowiązkowy dla pracodawców, to jest dobrowolny dla pracowników. Dobrowolność po stronie pracownika ma wymiar kilkuaspektowy.
Po pierwsze, przystąpienie do programu jest indywidualną decyzją pracownika, nie ma on takiego obowiązku, samodzielnie decyduje o uczestnictwie w programie. Przy czym w przypadku pracowników, którzy ukończyli 18 rok życia, a nie ukończy 55 roku, ustawodawca wprowadza zasadę automatycznego objęcia pracownika programem. Wobec powyższego, jeśli chce on zrezygnować, MUSI ZŁOŻYĆ DEKLARACJĘ O REZYGNACJI. Brak deklaracji powoduje automatyczne uczestnictwo w programie. W przypadku pracowników, którzy ukończyli 55 rok życia, a nie ukończyli 70 roku, uczestnictwo w programie reguluje się całkowicie odmiennie. Pracownicy ci nie podlegają automatycznemu uczestnictwu w programie, ale mogą do niego przystąpić, składając pracodawcy DEKLARACJĘ O PRZYSTĄPIENIU DO PROGRAMU.
Po drugie, to pracownik decyduje samodzielnie o wysokości wpłat na PPK. Może on się zdecydować na wpłatę w wysokości podstawowej wynoszącej 2% wynagrodzenia netto lub zdecydować się na zwiększenie wpłaty do maksymalnej wysokości 4% wynagrodzenia netto. O podwyższeniu składki decyzję podejmuje sam pracownik.
Po trzecie, to pracownik samodzielnie decyduje o rezygnacji z PPK w każdym czasie oszczędzania. Co prawda w zależności od etapów i powodów wywołuje to różne skutki prawne, nie mniej jednak pracownik w dowolnym momencie ma stworzoną możliwość rezygnacji z dalszego udziału w programie.
Źródła finansowania
Ustawodawca wprowadził równolegle trzy podstawowe źródła finansowania środków na przyszłe wypłaty przez uczestnika programu:
- Wpłata comiesięczna uczestnika w wysokości od 2 % do maksymalnie 4% wynagrodzenia netto, pobierana bezpośrednio z wynagrodzenia pracownika,
- Dopłata comiesięczna pracodawcy w wysokości 1.5% wynagrodzenia (ustawowa) z możliwością podniesienia wpłaty do wysokości maksymalnie 4 % wynagrodzenia pracownika,
- Dopłata powitalna od Państwa w wysokości 250 złotych plus coroczna wpłata w wysokości 240 złotych.
Tym samym w przeciwieństwie do dotychczasowych systemów oszczędzania uczestnik PPK gromadzi środki ze wsparciem finansowym pracodawcy i Państwa.
Wypłata środków
Ustawodawca przewidział kilka możliwości wypłaty zgromadzonych środków w zależności od wieku uczestnika oraz zaistniałej sytuacji.
Po pierwsze, pracownik po ukończeniu 60 roku życia może jednorazowo wypłacić 25% wszystkich oszczędności, a reszta zgromadzonych środków będzie mu wypłacana przez okres 10 lat w comiesięcznych nieopodatkowanych ratach.
Po drugie, pracownik do ukończenia 45 roku życia może wypłacić jednorazowo 100 % zgromadzonych środków, jednak wyłącznie z przeznaczeniem na zakup mieszkania. Wypłacone na ten cel środki należy obowiązkowo zwrócić na indywidualny rachunek PPK w okresie 15 lat. Tym samym można uznać, że jest to opcja pożyczenia środków samemu sobie, ale na preferencyjnych warunkach (wypłata jest bowiem nieopodatkowana).
Po trzecie, pracownik bez względu na wiek może wypłacić do 25 % środków w przypadku poważnej choroby uczestnika, jego dziecka lub współmałżonka. Wypłata również nie jest opodatkowana i nie ma obowiązku jej zwrotu.
Po czwarte, pracownik bez względu na wiek, długość oszczędzania oraz przyczyny może w każdym momencie zrezygnować z akumulacji środków. Zrobić to może przez złożenie stosownego oświadczenia pracodawcy. Jednakże wówczas:
- 30% dopłat pracodawcy zostanie przekazane na indywidualne konto pracownika w ZUS,
- całość dopłat Państwa zostanie przekazana na Fundusz Pracy ,
- od wycofanych środków pracownik ma obowiązek zapłaty podatku z tytułu zysków kapitałowych.
Dziedziczenie zgromadzonych środków
Ustawodawca odniósł się do powyższej kwestii w ten sposób, że każdy uczestnik PPK może wskazać jedną lub więcej osób fizycznych, do których w przypadku jego śmierci trafią środki zgromadzona na indywidualnym rachunku PPK uczestnika. Tym samym, w przypadku śmierci uczestnika zgromadzone środki podlegają dziedziczeniu i przekazuje się je wskazanym spadkobiercom uczestnika programu. Mogą oni dysponować nimi na wskazanych wyżej warunkach dotyczących wypłat zgromadzonego kapitału. Gdy uczestnik wskaże, jako osobę uprawnioną do dziedziczenia więcej niż jedną osobę zgromadzone środki dzieli się w sposób równy. Inaczej się dzieje, kiedy uczestnik zdecyduje o innych proporcjach.
Zmiana pracodawcy
W przypadku, gdy na etapie akumulacji środków nastąpi zmiana zatrudnienia (bez względu na podstawy zmiany) zgromadzone środki zostaną przekazane na nowy rachunek indywidualny PPK u nowego pracodawcy. Bez względu na to, z którą instytucją finansową nowy pracodawca ma zawarte umowy, środki nie ulegają degradacji, a oszczędzanie wciąż trwa.
