Każdego roku polskie sądy orzekają około 65 tysięcy rozwodów. Statystycznie rozpada się więc co trzecie małżeństwo. Mimo to wciąż dobrze wypadamy na tle Europy. O przyczyny rozwodów, formalności związane ze złożeniem pozwu i przebieg procesu rozwodowego zapytaliśmy prawnika.
Gdy zakochani ludzie zawierają związek małżeński, rzadko kiedy spoglądają na statystyki dotyczące liczby rozwodów. Trudno byłoby bowiem oczekiwać, by zaabsorbowana przygotowaniami do uroczystości ślubnej i wesela para zastanawiała się, jakie ich przyszły związek ma szansę na „nie opuszczę cię aż do śmierci”. Tymczasem statystyki nie napawają optymizmem.
Rozwody w Polsce – tysiące, choć wciąż nie najwięcej
W roku 1960 na 100 zawieranych małżeństw zaledwie 6 kończyło się rozwodem. Silne przywiązanie do tradycji, wartości rodzinnych i religijnych, ale też inna mentalność sprawiały, iż Polacy nie próbowali kończyć nawet bardzo nieszczęśliwych związków. Od tamtych czasów ilość rozwodów stopniowo wzrastała, by w 2013 r. osiągnąć apogeum – na 100 zawieranych małżeństw przypadało aż 36 rozwodów. W 2018 r. rozpadało się co trzecie małżeństwo.
Te ponure statystyki stają się jednak znacznie bardziej optymistyczne, gdy porównamy je z danymi udostępnianymi przez kraje zachodnie. Na przykład w Portugalii w 2017 r. na 100 zawieranych małżeństw przypadały 64 rozwody. W Hiszpanii – 57. Na tle innych krajów Unii Europejskiej wypadamy pozytywnie – od lat utrzymujemy się wśród ostatnich krajów w rankingu najczęściej rozwodzących się Europejczyków.
Więcej rozwodów, mniej ślubów
Co istotne, od 2008 roku spada liczba zawieranych małżeństw. Według danych GUS, w ostatnich latach jest on najniższy w historii. Polacy jako społeczeństwo tracą zaufanie do instytucji małżeństwa, choć mnóstwo par wciąż się na ten krok decyduje. Jeśli już sankcjonujemy swój związek, częściej decydujemy się ślub kościelny. Na wsiach odsetek małżeństw wyznaniowych wynosi 70%. W miastach już mniej, choć wciąż sporo – 62%.
Ponadto, według danych Głównego Urzędu Statystycznego, wśród mieszkańców miast jest też więcej rozwodów. Składają oni pozwy rozwodowe aż trzykrotnie częściej niż mieszkańcy wsi.
Decyzja o rozwodzie – i co dalej?
Gdy pozew rozwodowy trafi już do Sądu, instytucje nie stają małżonkom na przeszkodzie w zakończeniu swojego związku. Ze statystyk sądowych wynika, iż około 80% wszczętych spraw kończy się orzeczeniem rozwodu. Odsetek wyroków, w których sądy oddalają powództwo jest mniejszy niż 1%. Zdarzają się też przypadki umorzenia spraw – najczęściej dzieje się tak na skutek cofnięcia pozwu za względu na pojednanie się stron. Sytuacja taka dotyczy 8% pozwów. Podobny odsetek kończy się zwrotem pozwu ze względu na jego nieopłacenie lub nieusunięcie przez stronę powodową innych braków w dokumentacji. Stan taki uniemożliwia sądowi nadanie sprawie dalszego biegu.
O najnowsze statystyki dotyczące rozwodów w Polsce, przyczyny rozstań i formalności, przez jakie muszą przebrnąć małżonkowie zdecydowani na zakończenie związku, zapytaliśmy naszego eksperta:
Jak wyglądają obecne statystyki rozwodów w Polsce?
Od kilku lat współczynnik jest raczej stały – na 100 zawartych związków małżeńskich przypadają mniej więcej 33 rozwody. W uproszczeniu można więc powiedzieć, że w Polsce rozpada się co trzecie małżeństwo. Przy czym częściej rozwodzą się małżeństwa z dłuższym stażem niż te świeżo zawarte.
Jakie są najczęstsze powody rozwodów?
Najczęstszą przyczyną rozpadu małżeństw jest niezgodność charakterów małżonków. Problem ten ujawnia się w czasie wspólnego pożycia. Okoliczność taka powoduje powstanie tzw. wtórnych przyczyn rozwodu, w postaci m.in. zdrady, której dopuszcza się jeden lub oboje małżonków. Inną przyczyną wtórną jest zbytnie skupienie się na pracy lub rozwijaniu własnych zainteresowań, co z kolei powoduje przerzucenie obowiązków domowych na drugiego małżonka. Częstym problemem wskazywanym przez rozwodzących się małżonków bywa też stosowanie różnych metod wychowawczych w stosunku do małoletnich dzieci. Początkowo rozbieżności te wywołują drobne nieporozumienia. Z czasem jednak przeradzają się one w konflikty, których strony nie potrafią rozwiązać samodzielnie ani przy pomocy specjalistów. Ostatecznie zapada decyzja o rozstaniu.
Osobną kategorią przyczyn rozwodów jest stosowana wobec jednego z małżonków przez drugiego przemoc fizyczna, psychiczna czy ekonomiczna. Jako powód rozwodu przedstawiane są też różnice wyznaniowe i kulturowe, a także uzależnienia, których małżonek nie chce leczyć. To oczywiście nie wszystkie, jednak najczęstsze przyczyny rozwodów w Polsce.
Jakie dokumenty należy przygotować, wnosząc pozew o rozwód?
Do wniesienia pozwu o rozwód konieczne jest załączenie oryginału skróconego aktu małżeństwa oraz oryginałów skróconych aktów urodzenia małoletnich dzieci pochodzących z małżeństwa. W przypadku, gdy w czasie orzekania rozwodu rozstrzygana jest kwestia alimentacji wobec jednego z małżonków lub małoletnich dzieci, Sąd może zobowiązać strony do przedstawienia dokumentów obrazujących ich dochody oraz stałe miesięczne wydatki.
Jak przebiega proces rozwodowy? Ile trwa? Czy potrzebujemy świadków?
Proces rozwodowy jest wszczynany poprzez złożenie do Sądu Okręgowego pozwu o rozwód. Dokument ten należy złożyć do Sądu właściwego ze względu na ostatnie wspólne miejsce zamieszkania małżonków. Następnie Sąd zarządza doręczenie pozwu drugiemu małżonkowi zobowiązując go do zajęcia stanowiska. Kolejny krok to wyznaczenie rozprawy, na której przeprowadzane jest postępowanie dowodowe. Czas trwania procesu rozwodowego zależy od ilości zgłoszonych przez strony dowodów, a także od tego, czy małżonkowie domagają się orzeczenia rozwodu z winy jednego lub obojga z nich, czy też rezygnują z rozstrzygania o winie. W przypadku, gdy małżonkowie godzą się na rozwiązanie ich małżeństwa bez orzekania o winie rozkładu pożycia małżeńskiego, nie jest konieczne powoływanie świadków i proces może zakończyć się na jednej rozprawie.
W sytuacji, gdy z małżeństwa pochodzą małoletnie dzieci, Sąd najczęściej przesłuchuje jednego świadka celem sprawdzenia, czy orzeczenie rozwodu nie leży w sprzeczności z ich dobrem. Jednakże nawet w razie zaniechania orzekania o winie, niezbędne jest przeprowadzenie postępowania dowodowego w razie sporu dotyczącego alimentów lub wykonywania władzy rodzicielskiej.
W jakich sytuacjach Sąd może odmówić udzielenia rozwodu?
Sąd oddala pozew o rozwód, gdy sprzeciwia się temu dobro małoletnich dzieci lub zasady współżycia społecznego. Sąd odmówi również rozwiązania małżeństwa, gdy domaga się tego małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia małżeńskiego. Wyjątkiem jest przypadek, gdy drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód lub jego odmowa będzie uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.
Czy jednocześnie rozstrzygany jest podział majątku lub kwestia opieki nad dziećmi, jeśli małżeństwo takowe ma?
Sąd może na wniosek stron dokonać podziału majątku wspólnego w sytuacji, gdy warunki podziału zostały przez strony zgodnie przedstawione i nie doprowadzi to do nadmiernego przedłużenia postępowania. W praktyce sytuacje takie występują rzadko. W przypadku, gdy małżonkowie mają małoletnie dzieci, Sąd obligatoryjnie orzeka o władzy rodzicielskiej nad nimi, ich miejscu zamieszkania oraz obowiązku ponoszenia przez każdego z rodziców kosztów utrzymania zstępnych. Sąd może również uregulować kontakty dzieci z tym z małżonków, z którym na stałe nie będą zamieszkiwać, chyba, że strony wniosą o umożliwienie im samodzielnego regulowania spotkań.
Sprawy rozwodowe mogą przebiegać szybko i zakończyć się w sposób satysfakcjonujący dla każdej ze stron. Trudności pojawiają się, gdy strony są niezgodne i toczą spór co do winy w rozpadzie pożycia małżeńskiego, czy też w zakresie władzy rodzicielskiej i alimentów. Nierzadko cierpią na tym osoby trzecie – przede wszystkim dzieci, ale też rodzice (będący np. świadkami) czy nowi partnerzy rozwodzących się małżonków. Rolą niezawisłego sądu jest rozstrzygnięcie sporu we wszelkich jego aspektach po rozważeniu racji i dowodów przedstawionych przez strony. Aby te racje i dowody przedstawić w sposób właściwy, warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika procesowego. Pełnomocnik taki zastąpi stronę procesu w formułowaniu wniosków do sądu, wskaże jakie dowody winny zostać przeprowadzone, przedstawi argumentację – zarówno w pismach jak i w trakcie rozprawy. Tego rodzaju merytoryczne, profesjonalne wsparcie z pewnością może ułatwić i przyspieszyć bieg sprawy, ograniczając stres i wszelkie niedogodności towarzyszące uczestnictwu w sprawie rozwodowej.
Na wszelkie pytania, związane z tematyką rozwodu, odpowiada mecenas Cezary Rajski z Kancelarii Adwokackiej.
Jak wyglądają obecne statystyki rozwodów w Polsce?
Ze statystyk sądowych wynika, że około 80% wszczętych spraw o rozwód kończy się orzeczeniem rozwodu. Pojednanie się stron następuje w 8 % spraw, taki sam odsetek spraw nie jest w ogóle rozpatrywany, w wyniku braku płatności za pozew i niekompletnych dokumentów ze strony powoda. Odsetek wyroków, w których sądy oddalają powództwo jest mniejszy niż 1%.
Jakie są najczęstsze powody rozwodów?
Najczęstszą przyczyną rozpadu małżeństw jest niezgodność charakterów małżonków, która ujawnia się w czasie wspólnego pożycia. Okoliczność ta powoduje powstanie tzw. wtórnych przyczyn w postaci:
- zdrad, której dopuszcza się jeden lub oboje małżonków,
- zbytniego skupienia się na pracy lub rozwijaniu własnych zainteresowań, co wiąże się z przerzuceniem obowiązków domowych na drugiego małżonka,
- stosowaniu różnych metod wychowawczych w stosunku do małoletnich dzieci.
Rozbieżności powodują początkowo powstanie drobnych nieporozumień, przeradzających się następnie w konflikty, których strony nie potrafią rozwiązać samodzielnie ani przy pomocy specjalistów, czego efektem jest rozstanie.
Osobną przyczyną rozwodów jest stosowanie wobec jednego z małżonków przez drugiego przemocy fizycznej, psychicznej czy ekonomicznej, różnice wyznaniowe i kulturowe małżonków czy też istnienie uzależnień, których małżonek nie chce leczyć.
Są to oczywiście przykładowo wymienione, choć najczęstsze przyczyny rozpadu małżeństw.
Jakie dokumenty należy przygotować, wnosząc pozew o rozwód?
Do wniesienia pozwu o rozwód konieczne jest załączenie oryginału skróconego aktu małżeństwa oraz oryginałów skróconych aktów urodzenia małoletnich dzieci pochodzących z małżeństwa. W przypadku, gdy w czasie orzekania rozwodu rozstrzygana jest kwestia alimentacji wobec jednego z małżonków lub małoletnich dzieci, Sąd może zobowiązać strony do przedstawienia dokumentów obrazujących ich dochody oraz stałe miesięczne wydatki.
Jak przebiega proces rozwodowy? Ile trwa? Czy potrzebujemy świadków?
Proces rozwodowy jest wszczynany poprzez złożenie do Sądu Okręgowego właściwego ze względu na ostatnie wspólne miejsce zamieszkania małżonków pozwu o rozwód. Sąd zarządza doręczenie pozwu drugiemu małżonkowi zobowiązując go do zajęcia stanowiska. Następnie wyznaczana jest rozprawa, na której przeprowadzane jest postępowanie dowodowe. Czas trwania procesu rozwodowego zależy od ilości zgłoszonych przez strony dowodów, a także od tego, czy małżonkowie domagają się orzeczenia rozwodu z winy jednego lub obojga z nich, czy też rezygnują z rozstrzygania o winie. W przypadku, gdy małżonkowie godzą się na rozwiązanie ich małżeństwa bez orzekania o winie rozkładu pożycia małżeńskiego, wówczas nie jest konieczne powoływanie świadków i proces może zakończyć się na jednej rozprawie.
W sytuacji, gdy z małżeństwa pochodzą małoletnie dzieci, Sąd przesłuchuje jednego świadka na okoliczność sytuacji życiowej zstępnych, a także tego, czy orzeczenie rozwodu nie leży w sprzeczności z ich dobrem. Jednakże nawet w razie zaniechania orzekania o winie, niezbędne jest przeprowadzenie postępowania dowodowego w razie sporu dotyczącego alimentów lub wykonywania władzy rodzicielskiej.
W jakich sytuacjach Sąd może odmówić udzielenia rozwodu?
Sąd oddala pozew o rozwód, gdy sprzeciwia się temu dobro małoletnich dzieci lub zasady współżycia społecznego. Sąd odmówi również rozwiązania małżeństwa, gdy domaga się tego małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia małżeńskiego, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód lub jego odmowa będzie uznana jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Czy jednocześnie rozstrzygany jest podział majątku lub kwestia opieki nad dziećmi, jeśli małżeństwo takowe ma?
Sąd może na wniosek stron dokonać podziału majątku wspólnego w sytuacji, gdy warunki podziału zostały przez strony zgodnie przedstawione i nie doprowadzi to do nadmiernego przedłużenia postępowania. W praktyce sytuacje takie występują rzadko. W przypadku, gdy małżonkowie mają małoletnie dzieci, Sąd obligatoryjnie orzeka o władzy rodzicielskiej nad nimi, ich miejscu zamieszkania oraz obowiązku ponoszenia przez każdego z rodziców kosztów utrzymania zstępnych. Sąd może również uregulować kontakty dzieci z tym z małżonków, z którym na stałe nie będą zamieszkiwać, chyba, że strony wnoszą o umożliwienie im samodzielnego regulowania spotkań.
Cezary Rajski
Kancelaria Adwokacka